De moeder van een 9-jarig meisje kampt met psychische problemen. Haar vader heeft een slechte relatie met zijn kinderen en geen vaste woning. Moeder een noodwoning. De ouders zijn gescheiden en praten niet met elkaar. Ze hebben huurschulden.

Al die zaken wegen mee bij het besluit van de kinderrechter om het meisje bij haar ouders weg te halen. Maar of het toeslagenschandaal de problemen van deze ouders mede veroorzaakte? Dat valt uit de uitspraak van de rechter niet op te maken.

Het voorbeeld komt uit het maandag verschenen rapport van de Raad voor de Rechtspraak. De organisatie van alle rechtbanken en gerechtshoven van Nederland analyseert hierin het handelen van rechters bij de uithuisplaatsing van kinderen in de toeslagenaffaire. Wat voegt dit onderzoek nog toe aan alle rapporten die al verschenen?

Nooit de enige reden

De financiële problemen van ouders waren nooit de enige reden om kinderen uit huis te plaatsen in de toeslagenaffaire, concludeert de Raad. Die conclusie lijkt moeilijk te rijmen met het rapport van de commissie onder leiding van Mariëtte Hamer, dat vorige week verscheen. Die stelde dat de toeslagenaffaire bij alle ruim 3500 uithuisplaatsingen een rol speelde.

Maar over het punt dat de Raad benadukt, is in werkelijkheid weinig discussie. Ook Hamer stelde namelijk dat armoede niet mag meewegen bij beslissingen van de kinderrechter en jeugdbeschermers.

Wel is er discussie over de oorzaak van de problemen waar de ouders mee kampten en kampen. Hamer stelt dat ten onrechte het beeld ontstond dat er in die gezinnen al veel problemen waren. In werkelijkheid had een groot deel van de gezinnen geen (of hooguit beperkte) problemen op het moment dat de Belastingdienst ten onrechte begon geld terug te vorderen.

Het was de toeslagenaffaire die ervoor zorgde dat ouders hun baan kwijtraakten, geen kinderopvang konden regelen en soms zelfs op straat kwamen te staan. Voor geldnood als onderliggende oorzaak van deze problemen was weinig oog.

Schulden geen gespreksonderwerp

Ook het rapport van de Raad voor de Rechtspraak ondersteunt die conclusie. De Raad onderzocht bijna vierhonderd dossiers. Slechts bij driekwart daarvan worden financiële problemen bij de ouders genoemd, en bij slechts één op de tien financiële problemen door de toeslagenaffaire.

Maar dat ze door jeugdbeschermers en rechters niet beschreven zijn, wil niet zeggen dat die problemen er niet waren. Instanties in de jeugdzorg stelden eerder zelf in een reflectie op hun handelen dat schulden geen vast gespreksonderwerp waren. Signalen van geldnood, zoals het ontbreken van speelgoed of vieze woonruimtes, werden gezien als tekenen van slecht ouderschap. Waar jeugdbeschermers de geldproblemen wel zagen en beschreven, zijn ze niet altijd ter sprake gekomen in de rechtszaal.

Dat maakt het weinig verrassend dat de Raad voor de Rechtspraak concludeert dat ‘financiële problematiek veroorzaakt door de toeslagenaffaire’ door kinderrechters in hun uitspraken ‘relatief weinig’ genoemd wordt als reden voor de uithuisplaatsing, en in elk geval nooit als enige reden. Of de andere genoemde redenen voortkomen uit geldstress kan de Raad op basis van de dossiers niet zeggen.

Rechters te weinig nieuwsgierig

De jeugd- en familierechters, die toestemming geven bij een gedwongen uithuisplaatsing, concludeerden twee jaar geleden dat ze ten tijde van de affaire zwaar leunden op de lezing van specialisten uit de jeugdbescherming. Terwijl rechters ‘nieuwsgierig’ moeten zijn en actief op de zitting de feiten onderzoeken. Ook moeten ze ouders meer ruimte geven om hun kant van het verhaal te vertellen.

Diezelfde houding werd vastgesteld in een reflectie door bestuursrechters in kinderopvangtoeslagzaken tussen ouders en de Belastingdienst. Zij volgden de veel te harde lijn van de Belastingdienst. Rechters zouden bij elke zaak álle relevante feiten en de persoonlijke omstandigheden grondiger moeten onderzoeken.

Kortom: kinder- en bestuursrechters hebben eerder al kritisch in de spiegel gekeken. De commissie-Hamer laat zien dat het toeslagenschandaal misschien niet de reden voor de rechter was om kinderen uit huis te plaatsen, maar dat het bij veel ouders wel de onderliggende oorzaak was van de problemen. De conclusie van de Raad voor de Rechtspraak voegt aan die inzichten weinig toe.

Lees ook:

Sinds haar zoon uit huis werd geplaatst, mist Natascha van der Meer hem elke dag

Natascha van der Meer moest onterecht kinderopvangtoeslag terugbetalen. Haar zoon werd daarna uit huis geplaatst. Ze heeft nog altijd geen contact met hem.

Toeslagenaffaire laat zien dat jeugdzorg armoede negeert bij uit huis plaatsen kind

Bij veel kinderen die in de toeslagenaffaire uit huis zijn geplaatst, gaf hun plotselinge financiële nood de doorslag, stelt de commissie-Hamer. Wat zegt haar rapport over hoe jeugdbeschermers omgaan met gezinnen in armoede?