100 getroffen gezinnen van de toeslagenaffaire in beeld: ‘De werkelijkheid bleek zo ontzettend veel gruwelijker’ – het zijn gewoon mensen zoals jij en ik!
De mensen die hij fotografeerde spoken nog vaak door zijn gedachten. Zoals hij ook vaak moet denken aan de medewerkers van de Belastingdienst die onschuldige mensen opzadelden met boete op boete. “Sommige medewerkers daar schiepen er echt genoegen in anderen te gronde te richten. Als ze wisten dat mensen vakantiegeld of een kerstbonus kregen, doken ze er meteen op af. Afpakjesavond noemden ze dat.”
Zaterdag is het een jaar geleden dat het kabinet-Rutte III viel over de toeslagenaffaire. In het boek Weggecijferd. Teruggevochten, een initiatief van de SP, portretteert fotograaf Bert Teunissen (62) honderd getroffen gezinnen. ‘Er zijn echt mensen kapotgemaakt.’
Het is een ingenieus vormgegeven boek. Als je het boek in je rechterhand houdt en, zoals je dat doet bij een eerste verkenning van een boek, met je linkerduim naar voren door de pagina’s bladert, dan zie je niets anders dan geheimzinnige codes. CAP/UCF/21/224 bijvoorbeeld. Of WBA/09/01004/MDS. Wissel je van hand en waaier je terug naar achteren, dan zie je foto’s van gezinnen.
Doodgewone gezinnen zijn het. Mensen die je buren zouden kunnen zijn, mensen zoals jijzelf. Ze zitten thuis op de bank, in vaak opvallend lege interieurs, dat wel. Wat de honderd gezinnen of huishoudens bindt, is dat ze allen slachtoffer zijn van de toeslagenaffaire. Ten onrechte werden ze verdacht van fraude met kinderopvangtoeslagen. Het leidde tot een strijd met de Belastingdienst die levens compleet op hun kop zette, zo niet verwoestte.
Een dossiernummer weer mens maken
De bedoeling van het boek Weggecijferd. Teruggevochten is duidelijk: de mensen die door de Belastingdienst werden gereduceerd tot een dossiernummer, een gezicht geven en weer mens maken. Bert Teunissen (1959) maakte de portretten. Hij fotografeert al sinds zijn vijftiende en heeft een indrukwekkende staat van dienst (hij publiceerde in onder meer The New York Times en The Guardian), maar hij werd niet eerder zo gegrepen door een opdracht.
“De eerste die ik fotografeerde was een man in de Kolenkitbuurt in Amsterdam. Het ging om een vader en een dochter, maar haar heb ik niet gezien. Hij bezat bijna niets meer. De andere mensen fotografeerde ik op hun bank, hij had alleen een krukje om op te zitten. Een laptoppie was eigenlijk zijn enige contact met de wereld. Stikdonker was het bij hem. De man heeft een ernstige oogafwijking, die tot blindheid zal leiden. Hij traint nu zelf een hond, die hem als het zover is naar de supermarkt moet kunnen begeleiden.”
De herinnering raakt hem nog. “Ik heb zo veel projecten gedaan. Normaal denk je bij zo’n eerste foto: zo, de kop is er af. Hier wist ik: dit gaat zwaar worden. Ik dacht dat ik wel wat van de toeslagenaffaire wist. Ik lees de krant, kijk naar de actualiteitenrubrieken op tv. Maar de werkelijkheid bleek zo ontzettend veel gruwelijker te zijn. Er zijn echt mensen kapotgemaakt, moedwillig ook nog eens. Ik heb soms met tranen in mijn ogen staan fotograferen. Als ik thuiskwam, trok ik me met een schriftje terug in een hoekje: ik moest echt van me afschrijven wat ik had gezien en gehoord.”
Stoere Volvo 940 stationwagen
Het boek Weggecijferd. Teruggevochten verschijnt in opdracht van de Socialistische Partij. Teunissen heeft geen banden met de partij. “Ik ben links, maar heb nog nooit SP gestemd. Het is wel de partij die dit schandaal aan het licht heeft gebracht. SP’er Renske Leijten deed dat samen met Pieter Omtzigt, en die was van een partij waar ik al helemaal never nooit niet op zou stemmen. Ik heb groot respect voor die twee.”
Voor de deur bij Teunissen in Huizen staat een stoere Volvo 940 stationwagen. Het is de wagen waarmee hij heel Nederland doorkruiste om foto’s van gedupeerden te maken. Zes weken was hij ermee bezig, zeven dagen per week. 400 tot 500 kilometers per dag waren gewoon. Aan het eind van het project had de Volvo er 13.000 kilometer op de teller bij.
“Logistiek was het een enorme klus,” zegt Teunissen. “De SP heeft een bestand met duizenden getroffen gezinnen. Die werden aangeschreven met de vraag of ze wilden meewerken aan een boek. Met de positieve reacties ben ik aan de slag gegaan. Ik heb alle uithoeken van het land gezien, maar heb ook gefotografeerd in België of Duitsland, waarnaar sommige getroffenen zijn uitgeweken.”
Afpakjesavond
Tien minuten, meer had hij vaak niet om een gezin te fotograferen. “Maar ik heb enige ervaring, hè,” zegt Teunissen, die zowel reportage- als reclamefotograaf is. In de korte tijd die hij bij mensen over de vloer was, kreeg hij evengoed vreselijke verhalen te horen. “Ik denk aan het gezin waarvan de twaalfjarige zoon nog nooit in zijn leven naar de tandarts was geweest. Ik denk aan de vrouw van wie vier kinderen uit huis zijn geplaatst en die eigenlijk geen idee heeft waar ze zijn.”
De mensen die hij fotografeerde spoken nog vaak door zijn gedachten. Zoals hij ook vaak moet denken aan de medewerkers van de Belastingdienst die onschuldige mensen opzadelden met boete op boete. “Sommige medewerkers daar schiepen er echt genoegen in anderen te gronde te richten. Als ze wisten dat mensen vakantiegeld of een kerstbonus kregen, doken ze er meteen op af. Afpakjesavond noemden ze dat.”
Bert Teunissen: Weggecijferd.Teruggevochten, uitg. SP, 412 pagina’s, €15.