Het heeft voor Nederland nauwelijks zin om het formele conflict aan te gaan wanneer de Europese Commissie denkt dat Nederland de EU-regels niet goed toepast. Meestal bindt Nederland uiteindelijk toch in, schrijft de Algemene Rekenkamer in een rapport dat vandaag, 15 juni, verschijnt.

Maar als Nederland zich niet neerlegt bij de visie dat het de Europese regels schendt, kan de Commissie een zogeheten inbreukprocedure starten. Die bestaat voornamelijk uit briefwisselingen tussen Brussel en Den Haag, waarin beide partijen beargumenteren waarom ze gelijk zouden hebben.

Nederlandse ministers houden soms uit ‘politieke afwegingen’ vast aan hun eigen gelijk

De Rekenkamer onderzocht zestien inbreukprocedures die de Commissie tegen Nederland voerde tussen 2010 en 2020. In tien gevallen gaf Nederland de Commissie gelijk en paste het de praktijk aan. In drie andere gevallen werkte Nederland met tegenzin alsnog mee.

Wanneer de inbreukprocedure niet tot een oplossing leidt, kan de Commissie de kwestie voorleggen aan het Hof van Justitie in Luxemburg. In de onderzochte periode zag de Rekenkamer dat Nederland zes van de tien zaken bij het Hof verloor.

Een voorbeeld zijn importheffingen, die de Nederlandse douane niet int terwijl dat volgens de Europese Commissie wel moet. In 2019 gaf het Hof de Commissie gelijk in een langslepend conflict over de import van griesmeel, rijst en melkpoeder. Daarop moest Nederland boven op de achterstallige heffingen een boeterente aan Brussel betalen van 65 miljoen euro. Vergelijkbare kostbare conflicten spelen rond de import van zonnepanelen en textiel uit China, zoals Follow the Money in 2021 liet zien.

‘Gecalculeerde risico’s’

Toch leert de regering maar weinig van die verloren zaken. Het is ook geen issue, lijkt het. ‘Er is in Nederland relatief weinig politiek-bestuurlijke aandacht voor de procedures die de Europese Commissie tegen ons land start wegens mogelijke schendingen van EU-recht,’ schrijft de Rekenkamer.

Haagse ambtenaren bespreken de juridische procedures ‘zowel procesmatig als inhoudelijk niet uitgebreid’. De Tweede Kamer wordt ‘alleen op hoofdlijnen geïnformeerd’ over deze conflicten met Brussel.

Uitzonderingen zijn de grote problemen die prominent in de media verschijnen, zoals de stikstofcrisis, die een gevolg is van een schending van een Europese richtlijn door Nederland.

De Rekenkamer stelt dat Nederlandse ministers uit ‘politieke afwegingen’ soms vasthouden aan hun eigen gelijk en ‘gecalculeerde risico’s’ nemen. ‘Door medewerkers van de ministeries wordt de reactie van Nederland op mogelijke schendingen van EU-recht in sommige gevallen als “eigenwijs” gekwalificeerd,’ schrijven de auteurs.

Op gezag van ‘enkele medewerkers’ van ministeries, stelt de Rekenkamer dat ‘de politieke top van een ministerie niet altijd gevoelig blijkt voor ambtelijke adviezen over mogelijke schending van EU-regels’.

Terugbetalen subsidies

De Algemene Rekenkamer onderzocht het niet juist toepassen van Europese regels. Een ander probleem is het niet op tijd in Nederlandse wet vastleggen van Europese afspraken. Follow the Money publiceerde hierover vorig jaar het artikel ‘Traag Den Haag’: Nederland is meestal te laat, maar doet weinig concreets om dat te verbeteren.

De conclusies van een ander onderzoek zijn ook in lijn met de bevindingen van de Rekenkamer. Een intern overheidsrapport uit 2009 dat Follow the Money in handen kreeg, stelde dat ambtenaren van het ministerie Landbouw Natuur en Voedselkwaliteit beschroomd waren om Brussel te vragen of ze de EU-regels wel goed interpreteerden ‘uit angst’ om ongelijk te krijgen. Het ministerie bleef vaak ‘volharden’ in het eigen gelijk, wat geregeld leidde tot het verplicht terugbetalen van subsidies.